DR.Mehmet Hakan Sağlam Araştırmacı Yazar
ÖNSÖZ
Ticâret Mekteb-i Alisi (Yüksek Ticaret Okulu) muallimlerinden Mehmed Kenan, Osmanlı ilim hayatına üç değerli eser bırakan önemli bir şahsiyet. İlk kitabı 1329 tarihli “Hukuk-ı İdare”, elinizde tuttuğunuz “Tarih-i Ticaret” 1336 tarihli ikinci çalışması, son eseri ise 1928’de yayımlanan “Büyük Harpte İran Cephesi” isimli iki ciltlik kitabı.
Diğer iki çalışmasını okumaya henüz fırsat bulamadım ancak Tarih-i Ticaret isimli kitabı Tarihöncesi devirden Ortaçağ ve Yeniçağ’a, Eski Roma ve Antik Yunan’dan Mısırlılara, Fenikelilerden Asurlulara, Asya’dan Avrupa’ya, Afrika’dan Yeni Dünya Amerika’ya kadar ticaretin gelişimini, feodalizm ve sonrasında yaşanan olayları, kolonizasyon hareketlerini, merkezi ulusal devletlerin oluşumunu anlatan ve o dönem dünyasının bilinebilen tüm yönlerini bize aktaran basit ancak raflarda sıkışıp kalmış değerli bir çalışma.
Bilgisiz ve bilimden yoksun bir toplum ve devlet olarak nitelendirilen Osmanlı’nın aslında ne kadar bilgili ve bilimle içiçe olduğunu hemen her gün yaşadığım yeni olaylar neticesinde öğreniyorum.
“İktisat Tarihi” isimli bu kitap görünüşte oldukça basit olmasına rağmen belki şu an üniversitelerimizde ders kitabı olarak okutulmakta olan bir çok kitaptan daha kaliteli ve içerik bakımından oldukça zengin bir eser.
Tarih-i Ticaret isimli kitapta yazar özellikle Fransızca ve İngilizce kitaplardan yararlanmış. Kitap içerisindeki en son tarihlendirme, Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle birlikte dünya ekonomisinde yaşanacak bazı öngörü ve beklentilerin anlatıldığı 1919 yılına ait.
Bu kitap feodal sistemi, haçlı seferlerini, bu seferler sonrasında feodal yapıdaki çözülmeyi, kolonizasyon hareketlerini, sanayileşmenin ilk evrelerini, merkezi ulusal devletlerin kuruluşunu, sömürgeciliğin bilinmeyen evrelerini, ekonomik yayılmacılığı, çoğu iktisadi nedenlere bağlı savaş ve barışları çok fazla detaya inmeden anlatan hoş bir çalışma.
Kitap içerisinde yer alan Osmanlıca kelimelerin tamamı okuyucuların rahatlıkla anlayabilmeleri için tarafımdan günümüz Türkçesine dönüştürüldü. Bazı özel şahıs, yer ve olay isimleri, orijinal kitap metninde bulunmamasına rağmen dipnotlandırıldı. Osmanlıca metinlerde Şarl olarak kullanılan isim Charles, Kiyom ismi William olarak düzeltildi. Yine aynı şekilde orijinal kitap metninde yanlış tarihlendirilen veya yanlış aktarılan bazı kişi ve yer isimleri dipnotlarla düzeltildi.
Bu kitabın bence en önemli eksikliği Osmanlı tarih yazıcılığı noktasındaki hataları bariz şekilde aksettiriyor olmasıdır. Fransızca veya İngilizce kaynaklar kullanarak, Batılıların görüş ve bakış açısıyla bir iktisat tarihi yazıldığında ortaya çıkacak eser bundan çok farklı olmayacaktır. Onun için Mehmet Kenan’ın “Tarih-i Ticaret” isimli kitabının özgünlüğünü ara saplamalarla bozmak istemedim ve 33. sayfadan 198. sayfaya kadar olan orijinal kısmına dipnotlar ve bazı açıklamalardan başka bir şey ilave etmeyip Osmanlı ekonomik yapısını anlatan bir bölümü kitabın baş kısmına “Giriş” olarak koydum.
Bu kitabın hazırlanışı sırasında yardımlarını eksik etmeyen değerli asistanım Selma Öner’e, Mehmet Kenan’ın perişan ve içler acısı durumda olan fasiküler haldeki kitabını restore etmek suretiyle ona yeniden hayat veren Osmanlı Arşivi çalışanlarından Mustafa Sulu’ya ve Doğan Koçer arkadaşıma, bu değerli eseri basma nezaketini gösteren Türkmen Kitabevi’ne ve onun şahsında Mustafa Türkmenoğlu’na sonsuz teşekkürü bir borç bilirim. 30 Nisan 2009 İstanbul.
Mehmet Hakan SAĞLAM
İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi
